Talih Sohbetleri: Büyük kredi sıkışması kapıda

Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ Talih Sohbetleri’nde bu hafta finansmana erişimde yaşanan kasvetleri masaya yatırdı.

Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ bu hafta Talih Sohbetleri’nde finansmana erişimde yaşanan kahırları masaya yatırdı. İktisat idaresi ile iş dünyası ortasında ‘döviz inatlaşması’ yaşandığına işaret eden ikili, son BDDK düzenlemesinin büyük kredi sıkışmasına kapı araladığı görüşünde.

Dolar/TL’de aşağı istikametli sert bir hareket beklemediğini kaydeden Ağaoğlu, temmuz ve ağustosta KKM dönüşü olacağını hatırlatarak, KKM yerine cazip faizli tahvil beklentisi olduğunu paylaştı. Euro/Dolar’da taban oluşumuna dikkat çeken Ağaoğlu, altında ise 1760 düzeyinin riskli olduğunu vurguladı.

Güldağ: Finansmana erişim kasveti artarak devam ediyor. Yükselen CDS’ler nedeniyle ithalatta ödemelerin vadesi kısaldı, neredeyse peşine dönüldü. İçeride ise firmalar müşterisine daha uzun vade tanımak zorunda kalıyor. Bizim firmalarımız yeni düzenlemelere ahenk sağlama konusunda başarılıdır lakin BDDK’nın son düzenlemesi sonrası üreticide, ihracatçıda bu sefer oldukça bir telaş görüyorum…

Ağaoğlu: Üretim dinamiklerimize nazaran; 100 dolarlık ihracat için yaklaşık 72 dolar hammadde, orta malı ithal etmek gerek. Bu kadar ithalata bağlı bir ihracatımız varken, nasıl olacak da sistemi bu önlemlerle işleteceğiz. 28 dolarlık katma pahası, kârı nasıl çalışır halde tutacağız. Olağan ki önlem alınabilir ancak bunların enine uzunluğuna düşünülmeden, akşamdan sabaha çıkarılmaması gerekiyor.

Güldağ: Döviz talebinin önünü keselim derken, öbür yanda üretim ve ihracatı sekteye uğratabileceğimizi tam olarak hesaba katamıyoruz. Piyasa gerçekleri ile örtüşmüyor bu önü gerisi düşünülmemiş düzenlemeler. Güya bir çok şirketin maaşlarını, fiyatlarını kredi olarak alıp ay içinde geri yatırdıklarından hiç haberimiz yokmuş üzere hareket ediyoruz. Ya da tam da bu sıkışlığın 30 Haziran’a denk gelmesine ne demeli? Herhalde kararları alanların, bu tarihlerin bankalardan çekilen kredilerin ‘devre faizi’ne denk geldiğinden haberi yok. Bankalar aslında son devirde frene basmışlardı, bu kararlar sonrası kredi vermede güzelce geri çekildiler. “Krediler süratle büyüyor” diyoruz fakat ticari kredide artış yüzde 50-60. Üretici Fiyat Endeksi’ne bakarsan yüzde 130. Yani maliyetlerdeki artışın yarısı kadar lakin. Bu maliyet artışı karşısında işletme sermayesi gereksiniminin artması çok olağan. Fakat iktisat idaresi işin bu tarafına bakmaktan çok ‘ucuz TL’yi bulan dövize yöneliyor’ algısıyla bütün kanalları kısmaya çalışıyor. Bir tıp inatlaşma başladı iş dünyası ile iktisat idaresi ortasında. Her ne kadar endüstrici, ihracatçı “İşimizi görmek için bu dövize muhtaçlığımız var” dese de inandıramıyor. Zira bakış açısı metinlere kadar yansıdı. ‘Arkadan dolanmalar’ üzere tabirler anlaşılan bu bakış açısının bir yansıması.

Ağaoğlu: Kredi sıkışması, kredi veren kuruluşların faizlerinin süratle yükselmesi durumunda, tahsilat risklerinin görüldüğü ortamlarda kredileri artık kısıtlı hudutlu formda vermeye başlamaları demek. Hal bu türlü olunca ne oluyor? İster istemez evvel senin biraz önce bahsettiğin üzere satıcılar vadelerini kısaltmaya başlıyorlar. Satıcı vadesini kısaltınca, üretici mecburen öz kaynaklarına dönüyor. Bakıyorlar ki çok fazla bir şey yok, olanlarla üretmeye kalksalar da bu sefer olağan muhtaçlık duydukları hammaddeyi alamadıkları için verimsiz bir üretime geçiyorlar. Bütün ödeme sistemlerini şayet aksatmaya yönelik tedbirler alırsanız iş dönüyor, dolaşıyor tüm üretim damarlarını tıkamaya başlıyor. Kredi akışkanlığını azaltma uğruna aldığınız bu tedbirler için bir de bankaları sorumlu tutuyorsunuz; “Siz benim adıma bekçilik yapın, her ayki bağımsız kontrolden geçmiş raporuna nazaran de bunları denetim edin”.

Güldağ: Keza ihracatçıyı fonlayan kurumlarda da önemli sıkışıklık var. İhracatçı kredi bulamıyor. Merkez Bankası kaynaklarından 150 milyar lira yatırım, ihracat ve turizme yönelik kredi verilecek denildi, talep toplandı sonra ondan da bir ses çıkmadı. Eximbank, Japonya’dan Avrupa’dan kredi sağlayıp, bunu ihracatçıya kullandırırdı. O da kalmadı. Artık ihracatın finansmanı büsbütün Merkez Bankası’na bağımlı hale geldi adeta.

Ağaoğlu: CDS’lerimiz yani kredi risk primimiz arttığından Eximbank kolay kolay eski kaynaklarından borç bulamaz hale geldi. Yahut bulsa bile bunun maliyeti temerrüt sigorta priminden ötürü oldukça yüksek oluyor. O maliyetle getirip ihracatı desteklemesi oldukça güç. “Merkez Bankası Türk lirası olarak uygun maliyetle verse de işimizi yapsak” denildiğinde bu defa Merkez Bankası’nın saikleri başlıyor. O da diyor ki, “Elimdeki kaynağı düşük maliyetle kullandırıyorum fakat gidip döviz alıyorlar.”

Güldağ: Bu finansmana erişimde önemli bir düşünce yaşatıyor. Daha da kötüleşirse büyük bir kredi sıkışıklığı yaşanacak. TL bulamaz hale gelebilir piyasa…

Ağaoğlu: Zati şu sıralar oralardayız sayın Güldağ…

Güldağ: TL kredide koşul koşulan bağımsız kontrol işi de dertli. BDDK, baş karışıklığı ve sorular için dört büyük kontrol şirketinin teknik komiteleriyle toplantı yaptı.

Ağaoğlu: Bağımsız kontrol şirketlerinde bu türlü bir kapasite yok. Onlara iş yaratacağız diye düşünüyorsanız, bu türlü bir kapasitesi olmadığı üzere o kapasiteyi hazır hale getirdiler diyelim, ne kadar sürdürebilirsiniz ki bunu? Onlar da buna uygun olarak çok fazla kapasite artıramıyorlar mecburen.

Güldağ: İşler yalınlaşıp, kolaylaşacağına tersine karmaşıklaşıp, zorlaşıyor. Hatırlarsan, “Zor devir geride kaldı, artık daha sıkıntı periyot geliyor” demiştik birkaç hafta evvel bir iş insanı dostumuzun ağzından. Güzeli bakalım…

Kripto dünyası havlu atmış durumda, ziraî emtia lehimize gelişiyor

Güldağ: Biz Talih Sohbetleri’nde klâsik olarak petrol, altın, emtia tarafında bir ufuk tipi yapıyoruz. Lakin artık bunlara kripto tarafını da eklememiz lazım anlaşılan…

Ağaoğlu: Olağan, bir kez kripto dünyası şu anda havlu atmış durumda. Kripto cephesinde fazla bir hareket olmuyor. Pek umutları da yok. Onlar biraz bekleyecekler.

Güldağ: Emtiada nasıl gelişmeler? Bilhassa ziraî emtiada…

Ağaoğlu: Emtiada kıymetli düzeltmeler yaşadık. Bir iki istisna hariç. Mesela biri kahve. İstisna teşkil ediyor fakat bilhassa mısır, buğday ve soya bloğu, ki tarım olarak ve gerek onlardan elde edilen orta eserler itibariyle çok değerli bir blok, çok önemli geri çekilmeler yaşandı.

Güldağ: Nedir onlar?

Ağaoğlu: İki değerli gelişme var. Biri besin fiyatları bakımından bütün dünyayı ilgilendiriyor, başkası direkt bizimle ilgili. Türkiye’nin Ukrayna ile ilgili olan tahıl koridorunda garanti sağlama işine ön ayak olması, Türkiye’nin ve Rusya’nın bu mevzuda bir işbirliğine yönelmesi çok sert ve düzgünce gerginleşen ortamı bir modül yumuşattı. Zati Amerikan faiz artışları nedeniyle gevşeyecek olan piyasa, bu telaş yavaş yavaş unutulmasa bile artık çabucak yarın başımıza gelmeyecek diye düşündü. Böylelikle fiyatlarda geri çekilme yaşandı Bilhassa buğday çok direnmişti. 1200’lere kadar çıktı. 1000’e geri geldi, 1080, 1100’lere tekrar çıktı. Artık 935 cent düzeyinde. Ziraî hammadde tarafının gevşemesi, maliyetler açısından bizim için uygun bir haber.

Petrolde İran sıkıntısı önemli

Güldağ: Petrol tekrar 110 doların üstüne çıktı. Düşmüştü halbuki…

Ağaoğlu: 105 dolara kadar geri gelmişti. Artık tekrar 115 dolarda, 120 dolarları şimdilik çok aşmıyoruz ancak petrolün yükselişinin ardında pazartesi günü başlayacak olan Amerika’daki tatil dönemi var. 120 doların altında kaldığımız sürece çok kırılacak, dökülecek bir durum yok diye düşünüyorum. İran’la ilgili Katar’da masaya oturma durumu var. Müspet haberlerden bir tanesi. Avrupa Birliği bilhassa İran’ı masada tutmaya uğraş ediyor. Bu olumlu bir haber petrol fiyatlarının üst yanlışsız gitmemesi için. Natürel her taraf için olumlu lakin bilhassa Türkiye için daha güzel bir gelişme. Brent petrolde 116 dolar düzeyleri görüldü bu hafta, belirli ki temmuz ayını 120 doların altında karşılamış olacağız.

Euro’da kıymetli taban oluşumu var

Güldağ: ABD, Avrupa ve İngiltere merkez bankası liderleri ECB Forumu’nda bir ortaya geldi. Avrupa Merkez Bankası Lideri Lagarde enflasyonu hafife alır üzere konuşunca parite oynayıverdi…

Ağaoğlu: Parite 1,0590’dan tekrar 1,0475’e döndü. Bir gün içinde oluyor bu hareket. Gereğinden fazla hareketli bir yer fakat bence burada değerli bir taban oluşumu var. Paritede 1,0390- 1,0425 bandı bir evvelki diplerdi. İki kere taban gördük, bir üçüncü tabandan sonra kırılırsa gidecektir. Yani o vakit 1’i konuşmamız lazım ancak ben onu beklemiyorum. Buradan bir toparlanma olması ihtimalini hala daha yüksek görüyorum. Ancak bu toparlanma da cılız bir toparlanma olacak diye düşünüyorum. Yani benim gördüğüm en yüksek 1,0850- 1,0860 düzeyine sarfiyat ki çok majör bir Euro, coşkulu bir yükseliş ihtimali görünmüyor.

Altında 1760 riskli bir bölge

Güldağ: Emtiada değerli geri çekilmeler oldu. Endekslere bakılırsa yılın ikinci çeyreğinde ortalama fiyat düşüşü yüzde 25’i buldu.

Ağaoğlu: Fed’in faiz artışına bağlı olarak endüstriyel metallerde değerli gerileme var. Alışılmış emtia fiyatları gerilerken altın ve gümüş tarafı da gerilemeye devam ediyor. Evet, çok büyük panikler atlatıldı lakin yıl sonu Fed faizinin 3-3,25 bandında kalacak olması, piyasanın çok hoşlanmadığı bir düzey. Bir de ABD için resesyon, Avrupa için daha da berbatı stagflasyon tasaları var. Piyasaların ücretsiz para devrinde ne alırsak alalım kazanıyoruz dedikleri devir geride kaldı. Altın ve gümüşün yavaş da olsa üst gitme potansiyelleri şimdi daha oluşmuş değil. 1760 ons altında riskli bir bölge. Gümüşte 20,25-20,35 bölgesi riskli bölge. Kırılmasını şimdilik beklemiyorum fakat o denli kopup gidecek, yükselecek bir altın yahut gümüş fiyatı da görmüyorum ufukta.

KKM yerine cazip faizli TL tahvil beklentisi oluştu

Güldağ: Dolar/TL’deki geri çekilmeyi nasıl yorumluyorsun, devamını bekler misin?

Ağaoğlu: BDDK’nın aldığı karar tesirli oldu. Ne kadar döviz satışı olduğu konusunda netleşen bir şey yok fakat beklendiği kadar yüksek bir satış olduğunu zannetmiyorum. Zira karar açıklandığında cuma günü piyasaların kapalı olduğu bir saatte oldukça düşük bir hacimle oldu. Şöyle de düşünelim, yani Türk lirası dolar süreçleri ya da döviz süreçleri artık saat 10 ile 16 ortasında yapılıyor. Bütün oyuncular artık buna alıştılar. Bütün iştirakçiler onu biliyorlar. E o saatte kim kime sattı diye baktığında, kimse kimseye satamamıştır. Yani düşük bir süreç hacminde çok süratli sert hareket oldu. Şu anda herkes bir formda şu 30 Haziran’ı bir geçirelim ondan sonra bakacağız modunda.

Güldağ: Bir-iki liralık daha düşüş olur mu kurlarda?

Ağaoğlu: 15 ya da 14 lira üzere bir düzey beklemiyorum. KKM yüklü olarak ocak bilhassa şubat ayında bağlanmıştı. Diğer deyişle temmuz ortası ile ağustos ortası arası bölgedeki bir aylık müddette, KKM ile ilgili birtakım düzenlemeler bekleniyor. Yani bu düzenlemeler bir yasaklamadan çok, bilhassa KKM’den dönecek Türk lirası için olabilir. KKM alternatifini yavaş yavaş azaltıp yerine tahminen de cazip faizli bir TL tahvil konacak üzere bir beklenti var piyasada. Enflasyona endeksli muhteşem bono değil . Fakat faizi yüksek olan bir bono ihtimali var.

Güldağ: Bu piyasayı rahatlatır mı yahut coşturur mu?

Ağaoğlu: Ben onu da beklemem en azından bir gelsin görelim diye bakacaktır piyasa o yüzden üst istikametli çıkışlar için şimdilik bu türlü büyük bir risk şimdi daha ortada yok ancak bu kredi sıkışması sıkıntısının de döviz sattırır olması bir yere kadar.

Dünya