İşte akaryakıt ve motorini ucuzlatacak formül

Fiyatı brente nazaran yüzde 25- 30 daha düşük Rus petrol ve akaryakıtının toplam ithalattaki hissesi arttı. Bunun vatandaşın cebine yansıması için akaryakıt pompa satış fiyatları süreksiz bir mühletle İtalya piyasası yerine gerçek ithalat fiyatlarına nazaran belirlenmeli. Böylelikle şu anda yalnızca ithalatçıları varlıklı eden ucuzluk adil halde paylaşılmış olur.

Mehmet KARA / HABER ANALİZ

Pandemi sonrası yaşanan arz-talep dengesizliği ile başlayan, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası devam eden doğalgaz ve petrol fiyatlarındaki dalgalanmalar sürüyor. Bu dalgalanmalar, bölgesinin, hatta dünyanın en büyük güç ithalatçılarından biri durumundaki Türkiye’yi direkt, hem de katmerli formda etkiliyor. Zira kelam konusu ülke Türkiye olunca, dünyadaki eser fiyatı artışlarının yanı sıra kur hareketleri de içerideki fiyatlar üzerinde sert yansımalara yol açıyor. Yani dolar bazındaki fiyat artışları ile dolar ve Euro’daki vakit zaman iki katı aşan yükseliş, içerideki eser fiyatlarının sert artırımlara mevzu olmasını da beraberinde getiriyor. Örneğin akaryakıt ve motorin başta olmak üzere petrol türevi eserlerin fiyatları son bir yılda dörde katlanıverdi.

Vatandaş durumu faturasında görüyor

Doğalgazda yaşananlarda da gibisi bir durumdan kelam edebiliriz. 2021 yılının son çeyreğine yanlışsız global piyasalardaki sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) fiyatlarının 8’e, 10’a katlandığına şahit olmuştuk. Bu artışların, Türkiye’nin en kıymetli güç ithalatı kalemlerinden doğalgazın faturasını ne kadar yükseltebileceğini kestirim etmek için güç ya da iktisat uzmanı olmaya gerek yok. Zati uzman olmasanız da bunu günlük hayat lafı hiç dolandırmadan size direkt söyleyiveriyor. Elektrik faturalarınızın ve kullanıyorsanız doğalgaz faturanızın nasıl arttığını en yeterli siz biliyorsunuz. Elektrik fiyatları deyince, kömürü de unutmamak lazım. Zira elektrik üretiminde kömür en büyük hisseye sahip kaynaklardan biri. Başkaları doğalgaz ve su, yani hidroelektrik santraller. Doğalgaz kullanmayanların da ısınma ve pişirme maksatlı gaz tüketim maliyetinin yükselişini, likit petrol gazı (tüpgaz) alırken gördüğünü biliyoruz.

Petrol ve akaryakıtta ikili fiyat yapısı

Bu ortada son devirde global ham petrol piyasalarında ikili bir fiyat yapısı devrede. Evvelden planlanmış bir durum değil bu, fiili bir durum. Batılı ülkeler, Ukrayna’yı işgal eden Rusya’ya karşı yaptırımları ağırlaştırma yoluna gidince, Rus petrolü, brent petrole nazaran yüzde 25-30 daha iskontolu fiyatlanmaya başladı. Brent petrol 110 dolarlar düzeyindeyken, Rus petrolü kargoları 80 dolarlar düzeyinde fiyatlardan el değiştirebiliyordu. Petroldeki ikili fiyat yapısı, Rusya çıkışlı akaryakıt ve motorin için de geçerli. Bu durum hala de devam ediyor. Bu ortada ambargonun etkisiz kalmaması için ABD’nin Rus petrol ve akaryakıtının izini sürmek ve uygulamayı by-pass edenleri de yaptırımlar kapsamına alabilmek için çeşitli yol ve metotlar geliştirmekte olduğunu söylemek yanlış olmaz. Lakin işlerinin kolay olduğunu söylemek de sıkıntı. Hayat boşluk tanımaz, güç de de o denli. Alıcı eseri en ucuza nerede bulursa almanın yoluna bakar.

Türkiye ucuz Rus petrolü ithal ediyor

Her neyse, ABD ve Batı bunda ne derece önemli davranır ve petroldeki mevcut ikili yapı tam olarak ne kadar sürer bilemiyoruz lakin Türkiye bundan yararlanmanın yoluna bakmalı. Ki aslında bakıyor da… Son periyotta Türkiye’nin ithalatında Rus petrolünün yükü artmış durumda. O denli ya, hangi rafineri birebir fiyattan satacağı akaryakıtı daha ucuza elde etmeyi istemez ki? Tıpkı formda, hangi akaryakıt ana dağıtım şirketi, fiyatı devlet eliyle belirlenen birebir akaryakıtı ve motorini daha ucuza ithal etmeyi istemez ki?

Ülkenin ithalat faturası azalıyor lakin…

Eee, artık ham petrol ithalatçısı rafineri şirketleri ile akaryakıt ithalatçısı ana dağıtım şirketleri ikili fiyat yapısından yararlanıyorsa Türkiye’de bundan yararlanmış mı oluyor? Olaya yalnızca makro iktisat penceresinden bakarsak, evet o denli. Birebir ölçüdeki ham petrol ile tekrar birebir ölçülerdeki motorin ve akaryakıtı ithal edebilmek için ülkeden daha az döviz çıkmış oluyor. Pekala bunun kime ne yararı var? İthalatçı şirketler daha çok kâr edecek ve tahminen Maliye de daha yüksek vergi geliri sağlayacak diyebilirsiniz.

Ucuzlama vatandaşa yansıtılmıyor

İyi de vatandaşa bir yararı var mı bu vergi geliri artışının? Mevcut vergi gelirleriyle ne kadar adil hizmet dağıtılıyorsa o kadar. Hem de çok uzun iş o. Yani araziyi bir dikenli telle çevireceğiz de, koyunlar geçerken yünlerinden bir kısmı tellere takılacak da, onları toplayıp ipliğe çevireceğiz de, sonra ipten kazak örüp pazara süreceğiz de, sentetik elyaftan üretilmiş muadilleriyle rekabet edebilirsek satacağız da, cüzdanımız para görecek de, biz de artan elektrik ve doğalgaz faturalarımızı ödemekte kullanacağız bunu, o denli mi?

Pompa fiyatı yüksek piyasaya endeksli

Her neyse, o yüzden, suyu daha adil dağıtabilmek için ırmağın üstüne müdahale etmek en güzeli… Ne demek istiyoruz? Anlatmaya çalışalım. Türkiye’de akaryakıt eser fiyatları, Akdeniz havzasına/piyasasına (İtalya Lavera/Genova) ve doların TL karşısındaki kıymetine bakılarak belirleniyor. Pekala bu fiyatlardan satılmak üzere ancak İtalya’dakinden daha ucuza ithal edilebilen ya da elde edilebilen akaryakıt ve motorin niçin vatandaşa daha ucuza satılmasın? “Vatandaş daha ucuza akaryakıt alsın” üzere popülist bir münasebetle, 13 bine yakın akaryakıt istasyonunun kâr marjını kısabilen hükümet/idare (Bu misyonu onlar ismine yerine getiren Güç Piyasası Düzenleme Kurumu – EPDK), artık savaş/yaptırım tesiriyle yaşanan ucuzluktan vatandaşı yararlandırmayı niçin düşünmüyor? Devasa rafineri şirketleri ile büyük ölçekli ana akaryakıt dağıtıcılarının canı can da, artırım üstüne artırım geldiği için artan işletme sermayesi muhtaçlığını karşılayamayan kimilerinin kapısına kilit vurulan akaryakıt istasyonlarınınki patlıcan mı?

Bayramda tatilci sayısı azaldı

Kamudaki ilgili otoriteler neyi bekliyor? Uzun bayram tatilini memleketine gitmek gayesiyle kıymetlendirme eğilimini bile azaltacak ölçüdeki yüksek akaryakıt fiyatlarını düşürmeyip ana dağıtıcı ve rafinericiler yeterlice bayram etsin mi isteniyor? Tamam, piyasa, kurumun isminde da geçen bir söz olduğundan, piyasaya müdahale etmeyelim diyebilirsiniz. Lakin bazıları esnaf ölçeğindeki istasyoncuların kâr marjını düşürmek piyasaya müdahale olmuyor da ucuzlamış Rus motorini ve petrolü sayesinde kârını katlayan rafinerici ve ithalatçı/ana dağıtıcı büyük akaryakıt firmalarının büyük ölçüde ‘savaş sayesinde’ denilebilecek artan kârının hiç olmazsa bir kısmını vatandaşa hisse etmek mi piyasaya müdahale olacak?

Muhalefet harekete geçti lakin…

Enerji ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı’nın, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın ve EPDK’nın bu hususun farkında olmadıklarını mı düşünüyorsunuz? Ben o denli düşünmüyorum. Vatandaş farkında değilse bu biz gazetecilerin cürmü lakin yönetimci ve siyasetçiler bunu bilmek zorunda. Ki geçtiğimiz günlerde bir siyasi parti genel lideri, Altılı Masa tabir edilen muhalefet blokunun ismi en az duyulan üyelerinden Demokrat Parti (DP Genel Lideri Gültekin Uysal ve arkadaşları) bu hususta Meclis’e bir kanun teklifi sundu. Medyada çok az yer bulması başlı başına bir sorun ve ben kendi adıma eksikliğimi kabul ederim. Ancak gerek hükümetin gerekse bürokrasinin/ yönetimin, vatandaşın cebini direkt etkileyen bu kadar önemli bir mevzuda harekete geçmek için vilayetle de muhalif görünümlü altı boş popülist sloganlar yayan mecralarda yer bulmasını mı beklemesi gerekiyor?

Altılı Masa’da konuşmak yetmez

Altılı Masa’dakilere de bir çift laf edelim isterseniz. Kim aday olacak, hangi prensiplerle hareket edeceğiz sorularına karşılık aramak çok mantıklı evet lakin hayat da akıyor. Muhalefetteyken bile tesirli olabildiğinizi gösterebilmek için, içinizdeki partilerden birinin geliştirdiği öneriyi ortaklaşa sahiplenip gücünüzü gösterip vatandaşa da inanç verseniz herkes için daha uygun olabilir. Ve böylesi bir adım, yapan bir muhalefet örneği olarak da takdir toplayacaktır. Haydi kolay gelsin.

Rekabet Kurumu devreye girmeli

Rekabet Kurumu’na da bir çift lafımız olsun. Artık petrol ve akaryakıt ithalat faturası bu kadar ucuzlamasına karşın, neden pompaya yansımadığını herhalde Rekabet uzmanları da merak ediyor olmalı. O denli ya, ithalatçılardan hiç olmazsa bir kaçının bunu enflasyon üzerinde değerli yükü bulunan akaryakıt pompa satış fiyatlarına yansıtması beklenir değil mi? Halbuki ne tüketici ne de güç editörü ya da muhabiri olarak bu türlü bir izlenim edindiğimi söyleyemem. O halde bir davet da Rekabet Kurumu’na gelsin. Akaryakıt fiyatlarını düşürmek sizin elinizde, haydi misyon başına.

Petrol ithalatı liginde Rusya liderliği yakaladı

Türkiye’nin ham petrol ve petrol eserleri ithalatının ülkeler bazındaki dağılımı son periyotta bariz bir halde değişti. Ocak, Şubat ve Mart aylarında en çok petrol ve işlenmiş eseri ithalatı yapılan ülkeler liginde yüzde 32 hisseyle Irak birinci sırada yer alırken, Nisan ayında Rusya yüzde 35.4’lük hisseyle liderliğe yerleşti. Güç Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Mayıs ve Haziran ayı datalarını açıkladığında Rusya’nın liderliğini güçlendirerek sürdürdüğünü görmek şaşırtan olmayacak. Çünkü piyasadan gelen sinyaller ve milletlerarası data kaynakları, Rusya’dan fosil yakıt ithalatında Türkiye’nin öne çıkmaya devam ettiğinin işaretlerini sunuyor.

Türkiye en çok fosil Rus yakıtı alan ülkeler liginde

Türkiye, Rusya’dan en çok güç ithal eden ülkeler ortasında yer alıyor. İthal edilen güç kaynaklarında doğalgaz başı çekerken, Türkiye Rusya’dan petrol, akaryakıt ve kömürü de alıp kullanıyor. Türkiye, Ukrayna’da Rus işgalinin başladığı 24 Şubat ile 4 Haziran tarihleri ortasını kapsayan 100 günde, Rusya’dan en çok güç ithal eden ülkeler liginde üst sıralarda bulunuyor. Rusya’dan fosil yakıt ithalatı yapan ülkeler sıralamasında Çin birinci, Almanya ikinci, İtalya üçüncü, Hollanda dördüncü, Türkiye ise beşinci durumda. Rusya’nın bu devirde toplam 97 milyar dolarlık fosil yakıt ihracat geliri elde etti. Bu gelirde en büyük hisse 48.3 milyar dolar ile ham petrolden geldi. Rusya bu periyotta 25.2 milyar dolarlık doğalgaz (boru gazı) ihracatı yaparken, 13.68 milyar dolarlık petrol eserleri satışı gerçekleştirdi. Bu periyotta Rusya’nın 5.4 milyar dolarlık sıvılaştırılmış doğalgaz, 5.0 milyar dolarlık da kömür ihracat geliri var.

Dünya

türkiye